Lempahe Unang- Arus di Ukum


Pak Andon dah sampe agi ka rumah dah siakng sidi. Ia  lalu basuman. Ia nana namora.  Baras ka tapayatn  masih panuh. Ia naap tiga jahato. Cukup sampe malam  balima urakng. 

Dee kade naap baras ka tapayatn urakng tuha bapinta. Paha dingomos lea ngadap raja. Baru disenok. Nana mulih ba kata kasar. Laka koa baru di sasah  di suman.

 Zaman are ada curita padi sampe jadi baras. Padi dee aya-aya asamp amawakng. Antah lempahe jadi enek agi. Pak Andon nana lea nang tuha zaman are, ia  main senok langsung di sasah di suman.

Pas nunggu suman masak ada Pak kadus (kepala Dusun) atakng. Mataki kade malam ana ada rapat. Rapat man Timanggong man kapala desa man katua DAD kecamatan. Pak Andon siap atakng. Tapi sampat Pak Andon ba tanya ahe rapatnya koa kade baya dibocoratn. Pak Kadus matak penguatan adat. Soalnya ada lembaga adat lengkap tapi ukum adat kurang  kadang nana  balaku agi. Malah manyak nang nana baradat. Jadi  ka Mantonyek adat mao didiriatn  agi. Di urus agi.

" Atakng boh, soalnya diri arus nauan lempahe situasi ampeatn ari. Katua DAD kecamatan man Timanggong mao ngomong ka diri samua lempahe nyikapi abut ampeatn ari" Jakata Pak Kadus

" Ahe ba aku tele samua bajalatn baik. Balala masih ada, ka guna  ka paburungan udah nana agi, ba ukumi udah jarakng ahe agi uwah" kada pak Andon

" Kudangar si nang dara nang bujakng ba tunaaan  rencana mao sopa nang jaman are. Kamuda ba buntikng rencana lekoa uga"  kata Pak Kadus. Ia pun langsung pulakng. 

Bintakng  man bulatn dah ka teleatn.  Gedung serba  guna udah panuh. Pak Andon duduk ka tangah. Daftar hadir udah di tanda tangani. Kapala desa dah mare kata sambutan. Lekoa uga kapala dusun. Giliran Pak Timanggong man ketua DAD kecamatan nang ngomong ka masyarakat Mantonyek. 

" Nian dah bulatn dua balas, dua bulatn agi diri pemilu, aku pasatn ame ada nang ba kalahi, ba ancam-ancam. Kade ada bakalahi saat pemilu. Kami udah minta Ka kepolisian Karangan  nyarahatn kasus ka dewan adat. Biar DAD nang bagarak" kata ketua DAD kecamatan laka koa ia duduk.

" Nah diri ampeat mao lebih gagas agi. Sae nang olo-olo pasti kana umum adat, buke hanya kasus pemilu boh tapi uga nang dua ete nian dah lama nana diurus. Samoga diri sepakat agi lea zaman are. 

Nang pertama diri ngukum kamuda dara atau kamuda bujakng maba cewenya atau maba cowoknya  ka rumahnya sampe ba malam. Kadua kamuda dara nang ba buntikng kami mao urus uga. Tele ampeatn ari diri dah sama ba suku lain dah nana teo-teo agi" Kata pak Timanggong mare panakanan ka tujuan rapat.

Saat nang atakng dibare  waktu ba Tanya, pak Santo  nang batanya doho. 

" Maaf ngahe urusan pemilu ditangani DAD buke langsung polisi. Untuk ahe ada polisi" tanyanya ka katua DAD.

" Janya Pak santo' a kade urusan koa ka kepolisian nana abis-abis me bisa lama bolak-balik kasihatn  ka ia kasihatn ka keluarganya. Kade ka DAD dijamin nana berkepanjangan " Jawab ka Ketua DAD.

Nana lama laka koa Pak Andon pun batanya ka Pak Timanggong.

" Salamat malam pak Timanggong man Pak katua  DAD, aku buke batanya hanya mare penegasan. Aku suka  kade ada kamuda nang babuntikng diukum baru dipangantenan. Koa bukti urakng tuha nana paduli agi ka Anaknya. Baarti anaknya di pasadu. Nana diingati. 

Kade baya ukum doho baru pangantenan. Biar jara biar babayar ukuman. Lekoa uga nape panganten dah barani maba dangan nginap ka rumahnya. Memang dunia udah maju tapi adat arus tatap bajalatn. Manusia Dayak nian manusia nang baradat  buke lea ampeatn dah sama lea binatang nana baradat agi idup. Lempahe urakng luar mao ngaragai diri Dayak kade diri nana teo-teo ka adat diri. Tapi aku ba arap kade memang ukum adat bajalatn  ame sampe nana adil.

Giliran kaluarga dangan capat diurus giliran kaluarga pengurus adat nana capat diurus. Giliran urakng baduit capat diurus giliran nang kodo nana capat. Koa uga ukuman arus sasui lea  buku adat nang ada ka Timanggong man ka katua DAD. Ina mulih di karang-karang.

Badi kade salah urus. Aku Ba arap ka katua DAD tegak lurus boh. Nana lama agi ana diri basinggungan ba parusahan  nang ngalubakngi tanah koa. Sapuluh tahutn ana paling lama pasti ba masalah ba urakng diri. Baarap sidi kade dangan dah diukum ame ada nang ngago makatn, ngago duit  pake jabatan nian. 

Nana sedikit ormas Dayak atas nama Dayak   ba main boh. Ia nang ngukum parusahaan ia   uga nang mabut ukuman.  Dah manyak nang model  lekoa. Aku buke asal ngomong manyak aku nangar kabar lekoa  ba main mata ba bos perusahan.

 Atas nama lembaga Dayak / ormas Dayak tapi nana berpihak ka masyarakat Dayak. Lempahe Dayak mao maju, mao diragai, dihormati  di dangan kade lekoa ka lapangan. Dibare duit langit koa urusan.

Nian ame sampe kejadian ka tampat diri. Sakali masyarakat nana picaya susah me . Kade pun masyarakat diam,   Jubata man antu nana diam.
 Kana badi, kana pujut kana panyakit me. Ame nana picaya.  Adat Dayak koa nana mulih lekoa. Nian pintaku ku barani na Pak Timanggong man pengurus adat  man katua DAD kecamatan manuhi permintaanku  nian" Jakata Pak Andon  ka rapat koa. Aya suaranya saat batanya tadi.

Pak Timanghong man Pak Ketua DAD kecamatan ba tele'-tele' sae nang mao jawab doho.   Ia badua bagiliran jawab. Bahwa ia badua basikap adil. Nana make jabatan koa untuk hal nang salah. Demi urakng Dayak ka Mantonyek siap pasang tubuh. Siap mati. Siap ba bunuh kade memang lekoa. 

Samua puas, samua satuju. Baarti mulaii Januari sae nang maba bamalam urakng nang nape sah panganten diukum. Kamuda dara babuntikng di ukum, nang bakalahi, nang curang pemilu diukum adat bulatn duanya. 

Jabatan adat buke bagago idup, buke untuk politik. Buke bagago rajaki tapi batol-batol membela Dayak. Batol-batol berpihak ka Dayak nana ba main mata ka  perusahaan. Ka sae maan.

Samua dah ba pulangan. Pak Andon pun pulakng. Ia arus mare pasatn ka Udo man Untuh nana mulih olo-olo ka anak dara Urakng. Ia  pun repo ukum adat dah mao diidupatn agi. Lembaga adat batol-batol ba pihak ka masyarakat  Dayak. " idup Dayak" dalamp atinya sambil ia nyoloatn kokotnya ka lubakng  dining muka pintu. Ia pun tama ka rumahnya.

(Basambung)
Next Post Previous Post
No Comment
Add Comment
comment url